Phùng Hoài Ngọc & Nguyễn Đại Hoàng-28-05-2016
VNTB - Dù ai đã chỉ đạo thông dịch và biên dịch ăn gian bài diễn văn của TT.Obama thì Bộ ngoại giao vẫn phải chịu trách nhiệm, cùng với tổng biên tập các tờ báo, nói riêng báo Lao Động, cần phải sòng phẳng công bằng xin lỗi chính phủ Mỹ và khán giả độc giả Việt Nam. Chúng ta nên làm quen với việc đính chính xin lỗi khi sai sót để chứng tỏ Việt Nam là một đất nước văn minh.
Sự kiện tổng thống Mỹ Barack Obama nói chuyện tại Trung Tâm Hội Nghị Quốc Gia ở Hà Nội với 2000 khán giảngày 24. 5. 2006 là một việc quan trọng. Người thông dịch tại chỗ và những người phiên dịch văn bản sau đó cho các báo đăng theo một sự chỉ đạo cắt xén và dịch sai cố ý đã gây phẫn nộ trong công luận. Ai đã chỉ đạo thông dịch và biên dịch ăn gian thì Bộ ngoại giao vẫn phải chịu trách nhiệm, cùng với tổng biên tập các tờ báo, nói riêng báo Lao Động, cần phải sòng phẳng công bằng xin lỗi chính phủ Mỹ và khán giả độc giả Việt Nam. Chúng ta nên làm quen với việc đính chính xin lỗi khi sai sót để chứng tỏ Việt Nam là một đất nước văn minh.
Rõ ràng nhà cầm quyền đã bày tỏ thái độ thiếu tôn trọng quốc khách, đồng thời cố ý bưng bít và coi thường người dân Việt Nam một cách trắng trợn. (Ai đã từng ngang ngược thay đổi cả Bản Di chúc của Hồ Chí Minh thì cắt xén lươn lẹo cái gì cũng chẳng e ngại nữa).
Bạn đọc đối chiếu với bản gốc do chính phủ Mỹ công bố sẽ biết được lỗi cố ý và lỗi vô ý của những người dịch.
Bài diễn văn ấy đã được nhiều cơ quan truyền thông, báo chí dịch ra tiếng Việt. Trong các bản dịch sai thì bản dịch của Báo Lao Động có nhiều sai sót đến mức bị cho là “bản dịch lươn lẹo”. Nhà báo Phạm Quang Tuấn đã vạch ra 12 sai sót của tờ báo nói trên và đưa ra những câu dịch đúng hơn. Tuy nhiên chúng tôi thấy bản dịch củanhà báo PQT cũng có những câu, từ, đoạn dịch chưa ổn. Vì vậy, với tất cả tinh thần khiêm tốn học hỏi, phấn đấu cho một văn bản chính xác hơn nữa, chúng tôi xin đưa ra những đoạn bình và câu chỉnh dịch cần thiết. Chúng tôi thấy rõ: thông dịch và phiên dịch viên đã cố ý cắt bỏ nhiều đoạn, dịch cố ý sai để né tránh những vấn đề “nhạy cảm” của Việt Nam, bên cạnh những non yếu chuyên môn thuần túy.
Dưới đây là nguồn bản gốc do Nhà Trắng công bố:
(Ghi chú: Trong bài đối chiếu dưới đây, phần in nghiêng là của chúng tôi, chữ in đậm là có vấn đề).
1/ Obama: So I come here mindful of the past, mindful of our difficult history, but focused on the future -- the prosperity, security and human dignity that we can advance together
- Lao Động: Khi đến đây tôi ý thức về quá khứ, ý thức về một lịch sử khó khăn, nhưng chúng ta hướng vềtương lai, sự thịnh vượng, an ninh và SỰ ỔN ĐỊNH để chúng ta có thể thúc đẩy lẫn nhau.
+ Phạm Quang Tuấn (PQT): Khi đến đây tôi ý thức về quá khứ, ý thức về một lịch sử khó khăn, nhưng hướng về tương lai - sự thịnh vượng, an ninh và PHẨM GIÁ CON NGƯỜI để chúng ta có thể cùng tiến.
Mindful : dịch là quan tâm đúng hơn là ý thức.
To focuse : dịch là tập trung đúng hơn là hướng về.
· Bởi vậy khi đến đây, tôi quan tâm về một thời quá khứ, quan tâm về một giai đoạn lịch sử khó khăn của hai nước, nhưng chủ yếu tập trung về một tương lai- thịnh vượng, an ninh và phẩm giá con người, để chúng ta có thể cùng nhau tiến bộ.
2/ Obama: Ho Chi Minh evoked the American Declaration of Independence. He said, “All people are created equal. The creator has endowed them with inviolable rights. Among these rights are the right to life, the right to liberty, and the right to the pursuit of happiness.”
- LAO ĐỘNG: Chủ tịch Hồ Chí Minh đã trích tuyên ngôn độc lập của Mỹ, rằng mọi người sinh ra đều có quyền bình đẳng và được hưởng các quyền khác nhau trong đó có quyền sống, quyền tự do, mưu cầu hạnh phúc.
+ PQT: Chủ tịch Hồ Chí Minh đã trích Tuyên ngôn độc lập của Mỹ, rằng Tất cả mọi người đều sinh ra có quyền bình đẳng. TẠO HÓA CHO HỌ NHỮNG QUYỀN KHÔNG AI CÓ THỂ XÂM PHẠM ĐƯỢC; trong những quyền ấy, có quyền được sống, quyền tự do và quyền mưu cầu hạnh phúc".
To evoke : dịch là gợi nhớ, gợi lại chính xác hơn là trích, trích dẫn (to quote). Tại sao?
Câu đầu trong đoạn thứ 2 trong bản Tuyên Ngôn Độc Lập Mỹ ghi rằng :
We hold these truths to be self-evident, that all men are created equal, that they are endowed by their Creator with certain unalienable Rights, that among these are Life, Liberty and the pursuit of Happiness.
Trang Đại Sứ Quán Mỹ tại Việt Nam dịch là :
Chúng tôi khẳng định một chân lý hiển nhiên rằng mọi người sinh ra đều bình đẳng, rằng tạo hóa đã ban cho họ những quyền tất yếu và bất khả xâm phạm, trong đó có quyền sống, quyền được tự do và mưu cầu hạnh phúc.
Hãy để ý rằng phần sau của câu này trong bài diễn văn của Obama có hơi khác:
All people are created equal. The creator has endowed them with inviolable rights. Among these rights are the right to life, the right to liberty, and the right to the pursuit of happiness.
Đó có thể vì người ta đã dịch ngược ra tiếng Anh từ câu phát biểu bằng tiếng Việt của chủ tịch Hồ Chí Minh: Tất cả mọi người đều sinh ra có quyền bình đẳng.Tạo hóa cho họ những quyền không ai có thể xâm phạm được; trong những quyền ấy, có quyền được sống, quyền tự do và quyền mưu cầu hạnh phúc.
Như vậy phát biểu trong Tuyên Ngôn Độc Lập của Việt Nam của Chủ Tịch Hồ Chí Minh có phần khác biệt so với phát biểu trong Tuyên Ngôn Độc Lập Mỹ. Nghĩa là chủ tịch Hồ Chí Minh lấy ý của Tuyên Ngôn Độc Lập Mỹ, chứ không phải trích dẫn. Nếu trích dẫn thì phải chính xác. Phải chăng vì thế mà ông Obama dùng động từ EVOKE (gợi nhớ) mà không phải là động từ QUOTE ( trích dẫn)? Obama nói chính xác hơn người dịch Việt Nam.
· Phát biểu của chủ tịch Hồ Chí Minh gợi nhớ bản Tuyên Ngôn Độc Lập Mỹ: Tất cả mọi người đều sinh ra có quyền bình đẳng. Tạo hóa cho họ những quyền không ai có thể xâm phạm được; trong những quyền ấy, có quyền được sống, quyền tự do và quyền mưu cầu hạnh phúc.
3/ Obama: You’re also raising your voices for causes that you care about, like saving the old trees of Hanoi.
- LĐ: [bỏ hẳn một đoạn dài trong đó có câu này].
+ PQT: Các bạn cũng đang nâng cao tiếng nói cho các vấn đề mà các bạn quan tâm, như cứu sống những cây cổ thụ của Hà Nội.
Raising your voices : dịch là cất cao tiếng nói hoặc lên tiếng một cách mạnh mẽ nghe ổn và quen thuộc hơn là nâng cao tiếng nói.
Causes : dịch là những sự việc chính nghĩa ổn hơn là các vấn đề
· Các bạn cũng đang lên tiếng một cách mạnh mẽ về những sự việc chính nghĩa mà các bạn quan tâm, như việc cứu những hàng cây cổ thụ ở Hà Nội chẳng hạn.
· Người dịch đã cố tình bỏ qua sự kiện “thảm sát cây xanh” Hà Nội do Phạm Quang Nghị và Nguyễn Thế Thảo chủ mưu.
4/ Obama: We learned a lesson taught by the venerable Thich Nhat Hanh, who said, “In true dialogue, both sides are willing to change.”
- LĐ: [bỏ hẳn một đoạn dài trong đó có câu này].
+ PQT: [hai nước] chúng ta đã học được một bài học được giảng dạy bởi thiền sư Thích Nhất Hạnh, người đã nói, "Khi đối thoại thực sự, cả hai bên đều sẵn sàng thay đổi."
· Chúng ta học được một bài học từ thiền sư Thích Nhất Hạnh khi ngài dạy rằng: Chỉ có những cuộc đối thoại chân thành mới làm cho cả hai bên sẵn sàng thay đổi
5/ Obama: Let’s also not forget that the reconciliation between our countries was led by our veterans who once faced each other in battle.
- LĐ: Quá trình hòa giải của hai nước chúng ta không chỉ là liên quan đến các cựu chiến binh.
+ PQT: Đừng quên rằng sự hòa giải giữa hai nước chúng ta đã được dẫn đầu bởi các cựu chiến binh hai bên đã từng phải đối mặt với nhau trong trận chiến.
· Cũng đừng quên rằng sự hòa giải giữa hai nước chúng ta là do những cựu chiến binh của cả hai bên– những người từng đối đầu nhau ngoài mặt trận– khởi xướng.
6/ Obama: We've shown that progress and human dignity is best advanced by cooperation and not conflict.
-LĐ: Với sự tiến bộ, những giá trị tốt đẹp của con người cần được thúc đẩy chứ không phải là chiến tranh hay xung đột
+ PQT: Chúng ta đã cho thấy rằng sự tiến bộ và PHẨM GIÁ CON NGƯỜI được thúc đẩy tốt nhất bằng sự hợp tác chứ không phải bằng xung đột.
· Chúng ta đã chứng tỏ rằng sự tiến bộ và phẩm giá con người được thúc đẩy tốt nhất bởi hợp tác, không phải bởi xung đột.
7/ Obama: . In our global economy, investment and trade flows to wherever there is rule of law, because no one wants to pay a bribe to start a business. Nobody wants to sell their goods or go to school if they don’t know how they're going to be treated. In knowledge-based economies, jobs go to where people have the freedom to think for themselves and exchange ideas and to innovate.
- LĐ: Nền kinh tế sẽ phát triển, đặc biệt ở các nước có pháp quyền và có hành lang pháp lý đúng đắn. Nền kinh tế tri thức sẽ đổ vào các quốc gia ưu tiên cho giáo dục
+ PQT: Trong nền kinh tế toàn cầu, đầu tư và thương mại chảy vào bất cứ nơi nào có chế độ pháp trị, vì KHÔNG AI MUỐN TRẢ TIỀN HỐI LỘ ĐỂ KHỞi LẬP MỘT DOANH NGHIỆP. Không ai muốn bán được hàng, đi học NẾUHỌ KHÔNG BIẾT HỌ SẼ ĐƯỢC ĐỐI XỬ RA SAO. Trong nền kinh tế dựa trên tri thức, công ăn việc làm sẽ đi đến những nơi mà NGƯỜI DÂN CÓ QUYỀN TỰ DO TỰ SUY NGHĨ VÀ TRAO ĐỔI Ý KIẾN VÀ ĐỔI MỚI.
· Trong nền kinh tế toàn cầu, dòng đầu tư và thương mại sẽ đổ vào nơi nào có pháp quyền, vì không ai muốn mất tiền hối lộ để khởi nghiệp. Và cũng chẳng ai muốn buôn bán, hay đi học, nếu không rõ sẽ bị đối xử ra sao. Trong nền kinh tế tri thức, công ăn việc làm sẽ đến nơi nào người dân có quyền tự do tư duy, trao đổi ý kiến, và đổi mới.
· Câu này Lao Động đã cố tình bỏ đoạn nói về nhân quyền.
8/ Obama: This fall, the new Fulbright University Vietnam will open in Ho Chi Minh City -- this nation’s first independent, non-profit university -- where there will be full academic freedom and scholarships for those in need.
- LĐ: mùa thu năm nay đại học Fullbright sẽ đi vào hoạt động tại TPHCM. Đại học này phi lợi nhuận, chất lượng cao sẽ cung cấp nhiều học bổng cho sinh viên Việt Nam và đóng góp cho hợp tác giáo dục giữa hai nước.
+ PQT: mùa thu năm nay Đại học Fulbright Việt Nam sẽ đi vào hoạt động tại TPHCM – ĐH ĐỘC LẬP, phi lợi nhuận đầu tiên của VN - NƠI SẼ CÓ TỰ DO HỌC THUẬT HOÀN TOÀN và học bổng cho những người cần.
· Mùa thu năm nay, tại thành phố Hồ Chí Minh sẽ khai giảng Đại Học Fulbright Việt Nam- một đại học tự chủ, phi lợi nhuận đầu tiên của đất nước – nơi có tự do học thuật hoàn toàn, và học bổng cho sinh viên hoàn cảnh khó khăn.
Báo Lao Động cắt bỏ “tự do học thuật”.
9/ Obama: [nói về TPP] For the first time here in Vietnam, the right to form independent labor unions andprohibitions against forced labor and child labor.
- LĐ: Có thể người lao động tổ chức nghiệp đoàn, thúc đẩy bảo vệ môi trường.
+ PQT: [nói về TPP] Lần đầu tiên tại Việt Nam, QUYỀN THÀNH LẬP CÔNG ĐOÀN ĐỘC LẬP và cấm đối với lao động cưỡng bức và lao động trẻ em.
· Lần đầu tiên ở Việt Nam nhắc đến quyền thành lập Công Đoàn Độc Lập, và luật cấm lao động cưỡng bức, lao động trẻ em.
10/ Obama: They're written into the Vietnamese Constitution, which states that “citizens have the right to freedom of speech and freedom of the press, and have the right of access to information, the right to assembly, the right to association, and the right to demonstrate.” That’s in the Vietnamese Constitution. (Applause.) So really, this is an issue about all of us, each country, trying to consistently apply these principles, making sure that we - those of us in government - are being true to these ideals.
- LĐ: [bỏ hẳn đoạn này]
+ PQT: NHỮNG [QUYỀN] NÀY ĐÃ GHI VÀO HIẾN PHÁP VIỆT NAM, TRONG ĐÓ NÓI RẰNG "CÔNG DÂN CÓ QUYỀN TỰ DO NGÔN LUẬN VÀ TỰ DO BÁO CHÍ, VÀ CÓ QUYỀN TIẾP CẬN THÔNG TIN, QUYỀN HỘI HỌP, QUYỀN LẬP HỘI VÀ QUYỀN BIỂU TÌNH." HIẾN PHÁP VIỆT NAM NÓI VẬY ĐÓ. (vỗ tay.) Vì vậy, thực sự, đây là một vấn đề về tất cả chúng ta, mỗi nước, cố gắng để luôn luôn áp dụng những nguyên tắc này, ĐẢM BẢO RẰNG CHÚNG TA - NHỮNG NGƯỜI CHÍNH PHỦ - THỰC TÂM VỚI NHỮNG LÝ TƯỞNG ẤY.
· Những quyền này được ghi trong Hiến Pháp Việt Nam rằng: Công dân có quyền tự do ngôn luận, quyền tự do báo chí, quyền tiếp cận thông tin, quyền hội họp, quyền lập hội, và quyền biểu tình. Hiến Pháp Việt Nam đã ghi như vậy. Do đó, đây thực sự là một vấn đề cho tất cả chúng ta, mỗi nước cố gắng thường xuyên áp dụng những nguyên tắc này, đảm bảo rằng– chúng ta, những người trong chính phủ- thực tâm với những lý tưởng nói trên.
11/ Obama: In recent years, Vietnam has made some progress. Vietnam has committed to bringing its laws in line with its new constitution and with international norms. Under recently passed laws, the government willdisclose more of its budget and the public will have the right to access more information. And, as I said, Vietnam has committed to economic and labor reforms under the TPP. So these are all positive steps.
- LĐ: [bỏ hẳn đoạn này]
+ PQT: Trong những năm gần đây, Việt Nam đã đạt được một số tiến bộ. Việt nam đã cam kết sửa đổi luật pháp của mình cho phù hợp với hiến pháp mới của mình và với tiêu chuẩn quốc tế. theo luật vừa được thông qua, chính phủ sẽ tiết lộ nhiều hơn về ngân sách và công chúng sẽ có quyền truy cập thêm thông tin. Và, như tôi đã nói, Việt Nam đã cam kết cải cách kinh tế và lao động theo TPP. Đây là những bước tích cực.
· Trong những năm gần đây, Việt Nam đã đạt được một số tiến bộ. Việt Nam đã cam kết sửa đổi luật pháp cho phù hợp với Hiến Pháp mới, và chuẩn mực quốc tế. Theo luật vừa được thông qua, chính phủ sẽ công khai nhiều hơn về ngân sách, và công chúng sẽ có quyền truy cập nhiều thông tin hơn. Và, như tôi đã nói, Việt Nam đã cam kết cải cách kinh tế và lao động theo hiệp ước TPP. Vậy là đã có những bước đi tích cực.
12/ Obama: When there is freedom of expression and freedom of speech, and when people can share ideas and access the Internet and social media without restriction, that fuels the innovation economies need to thrive. That's where new ideas happen. That's how a Facebook starts. That's how some of our greatest companies began-- because somebody had a new idea. It was different. And they were able to share it.
When there’s freedom of the press -- when journalists and bloggers are able to shine a light on injustice or abuse-- that holds officials accountable and builds public confidence that the system works.
When candidates can run for office and campaign freely, and voters can choose their own leaders in free and fair elections, it makes the countries more stable, because citizens know that their voices count and that peaceful change is possible. And it brings new people into the system.
When there is freedom of religion, it not only allows people to fully express the love and compassion that are at the heart of all great religions, but it allows faith groups to serve their communities through schools and hospitals, and care for the poor and the vulnerable.
And when there is freedom of assembly -- when citizens are free to organize in civil society -- then countries can better address challenges that government sometimes cannot solve by itself. So it is my view that upholdingthese rights is not a threat to stability, but actually reinforces stability and is the foundation of progress.
- LĐ: [bỏ hẳn đoạn này]
+ PQT:
Khi có tự do phát biểu và tự do ngôn luận, và khi mọi người có thể chia sẻ ý tưởng và truy cập internet và các phương tiện truyền thông xã hội không bị hạn chế, những cái đó sẽ là nhiên liệu mà nền kinh tế sáng tạo cần để phát triển. Đó là nơi những ý tưởng mới xảy ra. Đó là cách Facebook bắt đầu. Đó là cách mà một số công ty lớn nhất của chúng tôi đã bắt đầu - vì ai đó đã có một ý tưởng mới. Nó khác biệt. Và họ có thể chia sẻ nó.
Khi có tự do báo chí - khi các nhà báo và blogger có thể chiếu sáng những bất công và lạm dụng quyền lực –cái đó sẽ bắt các quan chức phải chịu trách nhiệm và xây dựng lòng tin của công chúng rằng guồng máy chạy tốt.
Khi các ứng cử viên có thể ứng cử và tranh cử tự do, và cử tri có thể lựa chọn các nhà lãnh đạo của mình trong các cuộc bầu cử tự do và công bằng, thì sẽ làm cho nước ổn định hơn, bởi vì người dân biết rằng tiếng nói của họ được tôn trọng và sự thay đổi hòa bình là có thể. Và nó đem những người mới vào guồng máy [chính quyền].
Khi có tự do tôn giáo, không chỉ cho phép mọi người thể hiện đầy đủ tình yêu thương và lòng từ bi cốt yếu của tất cả các tôn giáo lớn, nhưng còn là cho phép các nhóm tôn giáo phục vụ cộng đồng của mình qua các trường học và bệnh viện, và chăm sóc cho người nghèo và người yếu thế. và khi có tự do hội họp - khi người dân được tự do tổ chức trong xã hội dân sự - thì quốc gia sẽ có thể đối phó tốt hơn những thách thức mà đôi khi chính quyền không thể tự mình giải quyết. Vì vậy, quan điểm của tôi là bảo vệ, khuyến khích các quyền này không đe dọa sự ổn định, mà lại thực sự củng cố sự ổn định và là nền tảng của sự tiến bộ.
· Khi có tự do phát biểu, tự do ngôn luận, và khi mọi người có thể chia sẻ ý tưởng, có thể truy cập Internet và và các phương tiện truyền thông xã hội, mà không bị ngăn chặn- thì những điều đó sẽ là nhiên liệu cần cho sự phát triển nền kinh tế sáng tạo. Đó là nơi những ý tưởng mới xuất hiện. Đó là cách Facebook bắt đầu. Đó là cách mà một số công ty lớn nhất của chúng tôi bắt đầu- vì mỗi người đều có ý tưởng mới. Ý tưởng này rất khác biệt. Và họ có thể chia sẻ nó.
· Khi có tự do báo chí -khi các nhà báo và blogger có thể soi rọi vào những bất công và lạm quyền – điều đó sẽ khiến các viên chức phải có ý thức trách nhiệm, và xây dựng được lòng tin trong công chúng rằng hệ thống vận hành tốt.
· Khi các ứng cử viên có thể ứng cử và tranh cử tự do, có thể lựa chọn các nhà lãnh đạo của mình thông qua các cuộc bầu cử tự do và công bằng, thì điều đó làm cho đất nước vững bền hơn, bởi người dân biết tiếng nói của họ được quan tâm và sự biến chuyển ôn hòa là có thể được. Và điều đó sẽ đem đến cho hệ thống những nhân sự mới.
· Khi có tự do tôn giáo, thì điều này không những cho phép mọi người thể hiện trọn vẹn tình yêu thương và lòng từ bi, vốn là cốt lõi của tất cả các tôn giáo lớn, mà còn cho phép các nhóm tín ngưỡng phục vụ cộng đồng của họ thông qua trường học và bệnh viện, chăm sóc cho người nghèo và người cô thế, dễ bị tổn thương.
· Và khi có tự do hội họp- nghĩa là khi công dân được tự do thành lập nghiệp đoàn trong xã hội dân sự- thì quốc gia sẽ có thể ứng phó tốt hơn với những thách thức mà đôi khi chính quyền không thể tự mình giải quyết được.
· Vì vậy, quan điểm của tôi là: việc gìn giữ bảo vệ các quyền nói trên không những không đe dọa sự ổn định, mà còn thực sự củng cố sự ổn định, và là nền tảng của tiến bộ.
