Công cuộc vận động dân chủ ở Việt Nam (Bài 3: Hiện tình phong trào dân chủ)

 Nguyễn Vũ Bình 

Theo RFA-2016-06-26  

Một số thành viên các tổ chức xã hội dân sự của Việt Nam đến được nơi gặp gỡ Tổng thống Hoa Kỳ Barack Obama, ngày 24 tháng 5 năm 2016. Courtesy FB Ca sĩ Mai Khôi

Phong trào dân chủ Việt Nam đã trải qua nhiều thăng trầm, biến động. Từ những tiếng nói đơn lẻ, những bài viết bằng tay truyền cho nhau đọc đến giai đoạn nở rộ trên mạng xã hội facebook như hiện nay. Đã có sự đóng góp của bao lớp người, các thể hệ âm thầm chia sẻ, lan tỏa quan điểm khác biệt đến lớp thanh niên sử dụng thành thạo máy vi tính, điện thoại thông minh để nói lên suy nghĩ của mình. Đến ngày hôm nay, dù chông gai còn nhiều, dù mục tiêu cốt tử của phong trào dân chủ vẫn chưa đạt được, chúng ta vẫn phải thừa nhận, sự phát triển của phong trào dân chủ Việt Nam là rất đáng khích lệ và trân trọng.
Có những nội dung chúng ta chưa thực hiện được nhiều, có những mục tiêu phong trào dân chủ đã có thành tựu xuất sắc. Bức tranh đan xen của phong trào dân chủ Việt Nam trải rộng trên hai phương diện nội dung và hình thức.

Nội dung hoạt động
Nội dung hoạt động của phong trào dân chủ được biết đến với ba mục tiêu cơ bản, chúng ta sẽ đánh giá phong trào dân chủ thông qua từng mục tiêu.
1- Nâng cao nhận thức của người dân, đồng thời khích lệ tinh thần yêu nước.

Đây là mục tiêu, nội dung quan trọng xuyên suốt của phong trào dân chủ. Ngay từ những ngày đầu, giai đoạn sơ khởi của phong trào dân chủ, mục tiêu nâng cao nhận thức của người dân luôn là ưu tiên số một bởi người dân sống trong chế độ cộng sản, độc tài toàn trị với bộ máy tuyên truyền dối trá, hệ thống giáo dục giáo điều chỉ với mục đích tha hóa con người, tạo ra những con người khuyết tật trong cả nhận thức và nhân phẩm. Phong trào dân chủ đã bền bỉ, kiên cường trong hoàn cảnh khắc nghiệt của chế độ cộng sản, đưa nhận thức đúng đắn, chân lý từng bước tiếp cận người dân. Sau này, kể từ năm 2005-2006 trở đi, khi hệ thống Internet bắt đầu phát triển, nhận thức của người dân từng bước thay đổi rất đáng khích lệ. Gần đây nhất, hệ thống mạng xã hội, đặc biệt mạng facebook đã làm bùng nổ thông tin, người dân được tiếp xúc với tất cả sự thật về chế độ cộng sản nói chung và cộng sản Việt Nam nói riêng. Có thể nói, cùng với sự phát triển của hệ thống Internet và mạng xã hội facebook, phong trào dân chủ Việt Nam đã nâng cao nhận thức của người dân, nâng cao dân trí của Việt Nam lên một tầm cao mới. Đây chính là thành tựu quan trọng nhất của phong trào dân chủ trong hơn chục năm qua.
Để có được thành tựu nâng cao dân trí, ngoài nỗ lực chủ quan của những thành viên phong trào dân chủ, chúng ta cần nhấn mạnh vai trò của hệ thống Internet và mạng xã hội facebook đã có những ưu thế tuyệt đối sau:

a. Tính công khai và tốc độ lan truyền của thông tin. Bất kể thông tin nào, khi được đưa lên mạng xã hội facebook đều trở thành công khai, một quá trình công khai hóa tự động đã diễn ra. Bức màn bưng bít thông tin của chế độ cộng sản đã bị phá tan bởi tính công khai này. Tốc độ lan truyền thông tin, được thực hiện bởi sự chia sẻ trên mạng xã hội cũng là yếu tố vô cùng quan trọng để thông tin tới được người dân. Chỉ một thông tin, một trạng thái của một cá nhân đăng lên facebook, đã có hàng ngàn người biết được, và trong số đó lại có sự chia sẻ, ngay lập tức thông tin đã tới với hàng chục ngàn, trăm ngàn người khắp hang cùng ngõ hẻm ở Việt Nam.

b. Tính phản biện của diễn đàn mạng xã hội. Không chỉ có công khai, lan tỏa, mạng xã hội facebook còn là một diễn đàn để người dân tham gia phản biện, trao đổi các ý tưởng, quan điểm. Chính vì các thông tin, kiến thức, ý tưởng, quan điểm được trao đổi, được phản biện, nhận thức của người tham gia mới càng ngày càng được nâng cao. Tính năng trao đổi và phản biện của facebook có vai trò quan trọng để tìm ra sự thật, chân lý, từ đó dân trí của người dân cũng được nâng cao.

Bản dự thảo Quyết Nghị chung của 6 chính đảng tố cáo Việt Nam vi phạm nghiêm trọng nhân quyền và tự do tôn giáo tại Việt Nam đã được đem ra thảo luận trước khoáng đại Quốc hội Châu Âu ở Strasbourg sáng thứ năm 9-6-2016.

Với những ưu thế tuyệt đối của hệ thống Internet và mạng xã hội facebook như vậy, phong trào dân chủ đã khéo léo hướng tới các nội dung quan trọng trong nhận thức của nhân dân. Đó là việc vạch trần bản chất của chế độ cộng sản nói chung và cộng sản Việt Nam nói riêng. Đồng thời, giải ảo những thần tượng, lãnh tụ cùng với những thành tích, thành tựu dối trá mà chế độ cộng sản đã tô vẽ. Trình bày, tố cáo những tội ác của chế độ trong quá khứ, giải thích, lý giải cho những sự kiện trong quá khứ và hiện tại có liên hệ với quá khứ. Không những vậy, phong trào dân chủ còn vạch trần những âm mưu, những dối trá của nhà cầm quyền Việt Nam trong hiện tại, phong trào dân chủ cũng đang dần chiếm lĩnh vai trò định hướng dư luận trong nhân dân. Tóm lại, vạch trần bản chất chế độ trong quá khứ và hiện tại, chiếm lĩnh vai trò định hướng dư luận, định hướng nhân dân là thành tựu quan trọng của phong trào dân chủ Việt Nam.
2 - Tố cáo, lên án chế độ kết hợp với vận động sự ủng hộ của quốc tế đối với phong trào dân chủ Việt Nam.

Đối với chế độ cộng sản, độc tài toàn trị thì việc vi phạm nhân quyền đối với người dân là điều hoàn toàn tự nhiên. Đồng thời, trong quá trình phát triển, đi lên của phong trào dân chủ, đã có rất nhiều sự đàn áp, vi phạm từ phía nhà cầm quyền Việt Nam với phong trào dân chủ. Chính vì vậy, nội dung, mục tiêu quan trọng của phong trào dân chủ là lên án, tố cáo nhà cầm quyền Việt Nam tới dư luận quốc tế, tới các tổ chức của Liên hợp quốc và các chính phủ dân chủ. Quá trình tố cáo, lên án những vi phạm nhân quyền cũng đồng thời là quá trình vận động quốc tế ủng hộ phong trào dân chủ Việt Nam. Với mục tiêu này, phong trào dân chủ đã có những thành công đáng kể, thu hút được rất nhiều sự quan tâm của cộng đồng quốc tế cũng như các chính phủ dân chủ.
Nội dung tố cáo các vi phạm của nhà cầm quyền Việt Nam bao gồm vấn đề vi phạm nhân quyền, đàn áp tôn giáo, đàn áp phong trào dân chủ và nhà cầm quyền Việt Nam đã tạo ra thảm trạng dân oan, thảm họa môi trường.
Việc vi phạm nhân quyền của nhà cầm quyền Việt Nam là liên tục và nghiêm trọng. Vi phạm ngay từ trong pháp luật, đến hành xử đời thường. Chúng ta đã tố cáo những văn bản, điều luật vi phạm quyền con người như các điều luật dùng để bắt giam, xử tù những người đấu tranh dân chủ... còn việc vi phạm nhân quyền trên thực tế thì không sao đếm xuể, không thể kể hết được những vi phạm nghiêm trọng về quyền con người của nhà cầm quyền Việt Nam. Gần đây nhất, việc canh giữ, bắt người, đánh đập, đàn áp những người lên tiếng, tuần hành bảo vệ môi trường trước thảm họa biển chết, cá chết là những minh chứng hùng hồn nhất.
Quá trình đàn áp các tôn giáo ở Việt Nam đã có từ năm 1945 và hầu như không hề thuyên giảm, chỉ thay đổi thủ đoạn và cách thức đàn áp. Từ việc đập phá nhà thờ, thánh giá, đánh đập giáo dân công giáo đến bắt bớ, giam cầm những người tin lành, phật giáo, phật giáo Hòa Hảo, Cao Đài... đã liên tục xảy ra và ngày càng khốc liệt. Tất cả những hành vi đàn áp tôn giáo đều được ghi nhận và tố cáo lên các cơ quan hữu trách của Liên hợp quốc, dư luận quốc tế.
Trong khoảng vài chục năm trở lại đây, khi nền kinh tế chuyển sang cơ chế thị trường, nhất là khi các nhà đầu tư nước ngoài vào Việt Nam đã diễn ra tình trạng người dân của Việt Nam bị cướp đất. Quá trình này diễn ra bởi nhà cầm quyền Việt Nam đã căn cứ vào luật sở hữu công cộng về đất đai, đồng thời bày ra các quy hoạch phát triển của từng địa phương để thu hồi đất giá rẻ mạt, sau đó bán đi kiếm chênh lệch giá. Quá trình cướp đất diễn ra trên toàn quốc, đã tạo ra hàng triệu người dân mất đất đai, được đền bù rẻ mạt và một số lớn trở thành dân oan mất đất. Gần đây nhất, nhà cầm quyền Việt Nam đã để các nhà đầu tư xả chất độc hại xuống biển miền trung tạo ra thảm họa cá chết, biển chết. Cả một vùng biển miền trung trải dài bốn tỉnh bị ảnh hưởng trực tiếp, các tỉnh khác bị ảnh hưởng gián tiếp đã làm cho ngư dân, ngành thủy hải sản, du lịch biển Việt Nam phá sản. Điều đặc biệt là nhà cầm quyền đã thiếu trách nhiệm trong việc công bố nguyên nhân thảm họa môi trường và bỏ qua việc xử lý ô nhiễm ven biển các tỉnh miền trung. Điều này đã làm người dân hết sức phẫn nộ. Khi họ xuống đường bày tỏ sự quan tâm bảo vệ môi trường thì bị nhà cầm quyền đàn áp, đánh đập hết sức dã man.
Các tổ chức của Liên hợp quốc, cộng đồng quốc tế đã quan tâm giúp đỡ người dân bị đàn áp nhân quyền, đàn áp tôn giáo. Họ đã có những sự giúp đỡ hết sức thiết thực, hiệu quả như xem xét cho người tỵ nạn, kêu gọi, tác động và tạo sức ép lên nhà cầm quyền, giảm nhẹ các án tù, nhận người từ lao tù đi tỵ nạn... mối liên hệ mật thiết với cộng đồng quốc tế cũng là một thành công của phong trào dân chủ...

3 - Những hoạt động có tính chất kết hợp giữa những cá nhân, hội nhóm để tạo ra sức mạnh cho phong trào dân chủ.

Giáo dân tập trung tại lễ đài Đức Mẹ ở khuôn viên nhà thờ, dâng lời cầu nguyện cho đất nước, cho giáo xứ, cho các nạn nhân của ‘thảm họa ô nhiễm môi trường. RFA PHOTO

Mục tiêu kết hợp của phong trào dân chủ từ trước năm 2010 là sự kết hợp thuần túy có tính chất chính trị. Đó là sự kết hợp của những người đấu tranh dân chủ trong giai đoạn đó để hình thành tổ chức, tập hợp lực lượng làm đối trọng với nhà cầm quyền Việt Nam. Với mục đích như vậy, nhưng phong trào dân chủ đã không tận dụng được những hỗ trợ cần thiết để hình thành một tổ chức công khai của người dân trong lòng chế độ cộng sản. Nguyên nhân quan trọng nhất, những người có ý tưởng và bắt tay thành lập tổ chức chưa hiểu hết ý nghĩa quan trọng của một tổ chức công khai, họ chỉ đơn thuần nghĩ rằng, có được tổ chức công khai làm gia tăng hiệu quả hoạt động của phong trào dân chủ. Điều này là đúng nhưng chưa đủ ý nghĩa của tổ chức công khai trong lòng chế độ cộng sản. Tổ chức công khai trong lòng chế độ cộng sản chính là giải pháp thay đổi chế độ (mời tham khảo bài viếthttps://www.rfavietnam.com/node/2949). Do chưa nhận thức đầy đủ như vậy, phong trào dân chủ đã bỏ qua dự án có tính chất bước ngoặt, đó là việc gắn thành lập tổ chức công khai với vấn đề viện trợ nước ngoài tại Việt Nam.

Sau năm 2010, mục tiêu kết hợp giữa những cá nhân đã có sự thay đổi về tính chất. Đó là sự kết hợp có tính chất xã hội dân sự, hướng tới những sự giao lưu, chia sẻ, giúp đỡ lẫn nhau giữa các thành viên trong phong trào dân chủ với nhau và với người dân. Các mục tiêu về quyền con người vẫn được chú trọng nhưng là những mục tiêu thực tế cuộc sống của người dân. Hàng loạt các tổ chức xã hội dân sự đã ra đời, như Con đường Việt Nam, Hội Anh Em Dân Chủ, Hội Cựu tù nhân Lương Tâm, Hội Bầu Bí Tương Thân, Hội nhà báo Độc lập, Mạng lưới Bloger Việt Nam, FC NO_U...đó là những kết hợp dân sự trong phong trào dân chủ Việt Nam. Những tổ chức này đã hoạt động bền bỉ, kiên cường, vượt qua sự đàn áp của nhà cầm quyền Việt Nam và cũng đã có nhiều thành tựu. Như vậy, phong trào dân chủ cũng đã tìm ra được sự kết hợp của những thành viên và quá trình hoạt động đã có sự kết hợp giữa các hội nhóm trong những hoạt động đấu tranh chung. Ví dụ, năm 2015, Mạng lưới Bloger Việt Nam đã khởi xướng phong trào We Are One; phong trào tuyệt thực ủng hộ các tù nhân lương tâm, phong trào tự ứng cử đại biểu quốc hội, phong trào phản đối bắt giam Nguyễn Văn Đài và Lê Thu Hà... các cuộc biểu tình, xuống đường có sự bàn bạc, thảo luận và thống nhất giữa các hội nhóm.

Nhưng những sự kết hợp này không phải không có những hạn chế, đó là các tổ chức phần lớn sinh hoạt, giao lưu trên không gian mạng mà chưa có sự kết hợp đầy đủ ở ngoài đời. Duy nhất có hội Anh Em Dân Chủ, có một địa chỉ, có tính chất như một văn phòng của Hội, cũng đã bị đánh phá và phải tạm thời rút lui.

Cách thức hoạt động

Trên đây là những mục tiêu, và nội dung hoạt động của phong trào dân chủ. Nhưng để đánh giá được toàn diện hơn, chúng ta cần xem xét hoạt động của phong trào dân chủ dưới dạng hình thức, cách thức hoạt động. Theo đó, những hoạt động của phong trào dân chủ được chia làm hai hình thức: hoạt động trên không gian mạng và hoạt động ngoài đời. Có thể nói rằng, phần lớn các nội dung của hoạt động dân chủ trong vòng 7-10 năm qua được thực hiện thông qua hệ thống Internet và mạng xã hội. Điều này trước hết do đặc thù, hoàn cảnh xã hội của Việt Nam là nước độc tài cộng sản toàn trị, nơi sự kiểm soát và đàn áp của bộ máy cầm quyền là vô cùng khốc liệt. Nhưng mặc dù bị đàn áp khốc liệt, phong trào dân chủ Việt Nam vẫn có những hoạt động (ngoài đời) hết sức hiệu quả và ý nghĩa.

Nhà thơ Phan Đắc Lữ và Nhà báo Kha Lương Ngãi đồng hành tuyệt thực cùng Trần Huỳnh Duy Thức.

_ Những hoạt động giao lưu, trao đổi như cafe nhân quyền, gặp gỡ nhân kỷ niệm ngày nhân quyền quốc tế, ngày kỷ niệm thành lập các hội nhóm, giao lưu bóng đá phản đối đường lưỡi bò, giao lưu gặp gỡ các tổ chức quốc tế... cầu nguyện tập thể cho tù nhân lương tâm, dân oan.
_ Những hoạt động biểu tình chống Trung Quốc, tưởng niệm liệt sỹ, tuần hành biểu tình môi trường, phản đối chặt hạ cây xanh, thảm họa biển miền Trung, thảm họa cá chết... cùng với đó là các hoạt động đấu tranh đòi người tại các đồn công an, cơ sở bắt giữ người trái phép.
_ Những hoạt động kết hợp với dân oan, đòi quyền lợi cho dân oan, thăm gặp, giúp đỡ dân oan, tù nhân lương tâm, tới các phiên tòa xét xử tù nhân lương tâm, dân oan.
_ Những hoạt động vì cộng đồng như phát hành sách về nhân quyền, bóng bay nhân quyền, hỗ trợ các nạn nhân của chế độ như các tử tù bị oan, gia đình người bị chết trong đồn công an, bị bắt giam trái pháp luật...
Tóm lại, đó là những hoạt động hết sức sôi động, có ý nghĩa và hiệu quả mà phong trào dân chủ đã thực hiện được trong hoàn cảnh bị kiểm soát và đàn áp rất khốc liệt.

Trong những năm qua, phong trào dân chủ đã có những tiến bộ vượt bậc, điển hình là nâng cao dân trí của người dân, các hoạt động xã hội dân sự đã đi sâu vào quần chúng, dẫn tới sự phát triển của phong trào dân chủ là không thể đảo ngược. Chúng ta biết rằng, khi phong trào dân chủ đã bén rễ vào quần chúng nhân dân thì sức mạnh và sự sáng tạo của phong trào chính là sức mạnh của nhân dân. Người dân cũng sẽ không hề bất ngờ hoặc quá sốc trước những thay đổi có thể xảy ra trong tương lai gần.

Tuy nhiên, phong trào dân chủ Việt Nam không chỉ có thành tựu, không chỉ có màu hồng. Còn rất nhiều những hạn chế, bất cập xuất phát từ chủ quan, cũng như những khó khăn khách quan mà những người đấu tranh dân chủ gặp phải. Trước hết, phần lớn những người tham gia ít trau dồi kiến thức cần thiết để đấu tranh, hoặc thậm chí những kiến thức về phong trào dân chủ. Nhiều người cũng ít giao lưu học hỏi những người đi trước nên nhiều khi dẫn tới những tổn thất không đáng có. Thứ hai, khả năng làm việc chung, tính chuyên nghiệp còn rất thiếu và yếu trong các cá nhân và hội nhóm. Điều này dẫn tới hiệu quả hoạt động chưa cao, các tổ chức khó phát triển. Một số người hoạt động bị chi phối bởi cái tôi quá lớn nên ảnh hưởng tới hội nhóm và sự phát triển của bản thân. Thứ ba, phong trào dân chủ chưa có được sự kết hợp rộng khắp, toàn diện bằng một hình thức nào đó. Sự kết hợp chung sẽ tạo ra hiệu quả trong  hoạt động và ứng phó kịp thời với các diễn biến phức tạp của tương lai. Đây là một hạn chế của phong trào dân chủ.

Chúng ta đều biết rằng, những người tham gia vào phong trào dân chủ do nhận thức được bản chất của chế độ không nhiều. Phần lớn là do bức xúc trước hiện thực nghiệt ngã của cuộc sống. Họ không được đào tạo, tham gia bằng tinh thần yêu nước là chủ yếu. Trong khi đó, chế độ cộng sản là một chế độ đã tồn tại hơn 70 năm, trải qua bao thăng trầm và có đội ngũ an ninh, công an hùng hậu, lại thoải mái đàn áp người dân. Chính vì vậy, đạt được những thành tựu nêu trên là rất đáng tự hào, đáng khích lệ. Trong quá trình hoạt động, phong trào dân chủ không thể không còn những hạn chế, thiếu sót nhưng bối cảnh hiện nay ở Việt Nam là không thể tránh khỏi. Chúng ta tin tưởng tuyệt đối, phong trào dân chủ Việt Nam sẽ góp phần xứng đáng trong công cuộc thay đổi chế độ cộng sản độc tài toàn trị ở Việt Nam.

*Nội dung bài viết không phản ảnh quan điểm RFA.